Vai trò của Cơ quan an ninh trong Cách mạng tháng Mười Nga và rút ra bài học cho công tác Công an trong kỷ nguyên mới

1. Cách mạng Tháng Mười Nga và sự ra đời của cơ quan an ninh kiểu mới

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười ngày 7/11/1917 dưới sự lãnh đạo của V.I. Lenin và Đảng Bolsevik đã làm thay đổi căn bản cục diện chính trị thế giới, mở ra thời đại mới, thời đại quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Ngay sau khi giành chính quyền, một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Nhà nước Xô viết non trẻ là thiết lập bộ máy chuyên trách để bảo vệ thành quả cách mạng trước âm mưu chống phá của thế lực phản cách mạng trong và ngoài nước.

Ngày 20/12/1917, theo sắc lệnh của Hội đồng Dân ủy, Ủy ban Đặc biệt Toàn Nga về chống phản cách mạng và phá hoại ngầm (Cheka) được thành lập, do Felix Dzerzhinsky làm Chủ tịch. Đây là cơ quan an ninh đầu tiên của Nhà nước vô sản, có chức năng điều tra, bắt giữ và xử lý các hành vi đe dọa chính quyền cách mạng. Cheka được tổ chức linh hoạt, tập trung, có khả năng phản ứng nhanh và trực tiếp phục vụ cho mục tiêu bảo vệ quyền lực của nhân dân lao động. Điểm đặc biệt của Cheka là sự kết hợp chặt chẽ giữa ý thức chính trị, kỷ luật cách mạng và tinh thần phụng sự nhân dân. Không chỉ là cơ quan đàn áp phản cách mạng, Cheka còn là lực lượng giữ gìn an ninh trật tự, bảo vệ kinh tế, và tổ chức phòng chống gián điệp, phá hoại trong thời kỳ nội chiến.

2. Hoạt động của cơ quan an ninh trong bảo vệ thành quả cách mạng

Trong bối cảnh “ngàn cân treo sợi tóc”, Cheka đã thể hiện vai trò nòng cốt trong việc ngăn chặn phản loạn, trấn áp nội phản và bảo vệ trật tự xã hội mới. Từ năm 1918 đến 1922, hàng trăm vụ âm mưu đảo chính, phá hoại kinh tế, khủng bố các nhà lãnh đạo Xô viết đã bị triệt phá. Cheka không chỉ bảo vệ trực tiếp trung tâm chính quyền tại Petrograd và Moskva, mà còn tổ chức mạng lưới cơ sở ở khắp các địa phương. Dưới sự chỉ đạo của Lênin và Dzerzhinsky, cơ quan an ninh Xô viết đã sớm xác lập nguyên tắc kết hợp giữa đấu tranh chính trị và đấu tranh pháp lý, giữa trấn áp phản cách mạng và củng cố nền tảng pháp quyền mới. Đây là sự thể hiện của nhận thức sâu sắc: bảo vệ cách mạng là bảo vệ nhân dân, bảo vệ trật tự xã hội mới chứ không chỉ bảo vệ chính quyền.

Tuy Cheka tồn tại trong điều kiện đặc biệt, song những kinh nghiệm tổ chức và tư tưởng về an ninh quốc gia của nó đã tạo nền tảng cho sự ra đời của các cơ quan kế thừa như GPU, NKVD và KGB sau này, hình thành một mô hình an ninh xã hội chủ nghĩa toàn diện, phục vụ đắc lực cho sự ổn định và phát triển của Nhà nước Xô viết trong suốt thế kỷ XX.

3. Bài học rút ra cho công tác Công an hiện nay

Những kinh nghiệm hình thành và hoạt động của Cheka cho thấy một mô hình cơ quan an ninh kiểu mới có khả năng thích ứng linh hoạt, duy trì bản lĩnh chính trị và bảo vệ lợi ích của quốc gia, nhân dân trong điều kiện đầy biến động. Đây là nguồn tham khảo quan trọng cho lực lượng Công an hiện nay khi đứng trước yêu cầu xây dựng lực lượng thực sự tinh nhuệ, hiện đại, có năng lực quản trị các thách thức an ninh ngày càng phức tạp của tương lai.

3.1. Kiên định bản chất cách mạng và trung thành tuyệt đối với Đảng, Tổ quốc và nhân dân

Từ Cheka có thể rút ra bài học cốt lõi: một cơ quan an ninh chỉ có thể vận hành hiệu quả khi được xây dựng trên nền tảng bản lĩnh chính trị vững vàng, sự trung thành tuyệt đối với lý tưởng và lợi ích của nhân dân. Đối với lực lượng Công an, đây không chỉ là yêu cầu về hiện tại mà còn là điều kiện mang tính chiến lược để định hình mô hình bảo vệ an ninh quốc gia trong nhiều thập niên tới. Việc phát triển Công an nhân dân trong tương lai đòi hỏi sự kiên định này phải được nâng lên tầm mới. Cùng với sự phát triển của khoa học – công nghệ và tác động của môi trường thông tin toàn cầu, cán bộ an ninh không chỉ cần kiên định về tư tưởng mà còn phải nhận thức sâu sắc mối quan hệ giữa an ninh chính trị và an ninh công nghệ, giữa bảo vệ chế độ và bảo vệ không gian phát triển của một xã hội hiện đại. Ở nghĩa đó, “tuyệt đối trung thành” không chỉ là phẩm chất mang tính truyền thống, mà còn là khả năng giữ vững định hướng giá trị trong bối cảnh công nghệ làm thay đổi các mô thức vận hành xã hội, tránh để bị động trước các xu thế toàn cầu hóa, tư nhân hóa an ninh hoặc chiến tranh thông tin. Trong bối cảnh hiện nay, bài học “trung thành nhất – kỷ luật nhất – gần dân nhất” mà phong trào thi đua “Ba nhất” của Bộ Công an phát động chính là sự tiếp nối truyền thống ấy, đặt sự trung thành, kỷ luật và gần dân lên hàng đầu.

3.2. Tăng cường vai trò của cơ quan an ninh trong bảo vệ nền tảng tư tưởng

Thời kỳ Cách mạng Tháng Mười cho thấy sức mạnh bảo vệ chế độ không chỉ nằm ở sức mạnh vũ trang, mà còn ở năng lực phát hiện, phản bác và ngăn chặn các quan điểm sai trái, thù địch. Trong kỷ nguyên số, việc xây dựng lực lượng an ninh nhân dân vững mạnh về bản lĩnh chính trị, nhạy bén về công nghệ, chủ động trong không gian mạng là yêu cầu cấp thiết. Trong tương lai, bảo vệ nền tảng tư tưởng phải gắn với sự thay đổi cấu trúc thông tin và môi trường truyền thông tương lai. Trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn, thực tế ảo tăng cường và deepfake, việc bảo vệ nền tảng tư tưởng không thể chỉ tập trung vào phản bác thông tin sai trái, mà phải tiến tới xây dựng năng lực dự báo xu hướng, phân tích dòng thông tin, nhận diện rủi ro từ rất sớm. Vì vậy, cần hết sức chú ý: tăng cường năng lực phân tích chiến lược thông tin – coi đây là một cấu phần quan trọng của an ninh tư tưởng trong môi trường số; phát triển đội ngũ cán bộ có khả năng hoạt động trong không gian số toàn cầu, am hiểu công nghệ, dữ liệu, và có tư duy xuyên biên giới; chú trọng chuyển từ tư duy “ứng phó” sang tư duy “kiến tạo môi trường thông tin an toàn”, bảo đảm sự ổn định về tư tưởng cho quá trình phát triển đất nước trong dài hạn.

3.3. Giữ vững nguyên tắc pháp quyền và nhân văn trong thực thi nhiệm vụ

Dù hoạt động trong điều kiện chính trị đặc biệt, kinh nghiệm của Cheka cho thấy tầm quan trọng của việc thiết lập cơ chế vận hành rõ ràng, gắn với pháp luật và kỷ luật tổ chức. Đây là bài học đặc biệt quan trọng, nhất là trong bối cảnh pháp quyền và quyền con người ngày càng trở thành tiêu chí đánh giá quốc gia trên bình diện quốc tế. Việc xây dựng mô hình an ninh tương lai phải hướng đến một hệ thống pháp lý đầy đủ, minh bạch, tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho hoạt động nghiệp vụ; một thiết chế giám sát quyền lực hiệu quả, phòng ngừa nguy cơ lạm quyền hoặc lệch chuẩn nghề nghiệp; một phương thức tiếp cận nhân văn trong thực thi pháp luật, giảm thiểu xung đột, tăng cường niềm tin của nhân dân. Bên cạnh đó, phải ứng dụng mạnh mẽ công nghệ (AI, dữ liệu số, phân tích hành vi) để bảo đảm khách quan, chính xác trong điều tra, xử lý.

Trong dài hạn, yêu cầu đặt ra là xây dựng một hệ thống pháp quyền an ninh đủ linh hoạt để thích ứng với tội phạm công nghệ cao, an ninh phi truyền thống, nhưng vẫn bảo đảm các nguyên tắc căn bản của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

3.4. Xây dựng lực lượng Công an chính quy, tinh nhuệ, hiện đại

Từ mô hình Cheka đến các cơ quan an ninh Xô viết sau này, có thể thấy một đặc điểm xuyên suốt: bộ máy gọn nhẹ, kỷ luật nghiêm, phân cấp hợp lý và khả năng triển khai lực lượng nhanh trong mọi tình huống. Đây là bài học quan trọng cho việc xây dựng lực lượng Công an Việt Nam trong tương lai. Để đáp ứng các thách thức an ninh mới, mô hình tổ chức lực lượng cần hướng đến:

Một là, tinh gọn bộ máy, giảm tầng nấc trung gian, tăng tính cơ động và phản ứng nhanh.

Hai là, xây dựng mô hình “lực lượng an ninh số”, trong đó dữ liệu, thuật toán và phân tích dự báo trở thành công cụ cốt lõi.

Ba là, phát triển đội ngũ cán bộ chất lượng cao, giỏi công nghệ, ngoại ngữ, pháp luật quốc tế, có khả năng hợp tác xuyên biên giới trong đấu tranh với tội phạm xuyên quốc gia.

Bốn là, hiện đại hóa trang bị, đồng bộ hóa công nghệ, tiến tới hình thành hệ sinh thái an ninh số toàn diện, hoàn thiện Trung tâm dữ liệu quốc gia, nơi dữ liệu là trung tâm của mọi hoạt động phòng ngừa, phát hiện và xử lý.

Cùng với đó, hợp tác quốc tế về an ninh phải được xem là một thành tố quan trọng trong chiến lược bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, tạo thế chủ động trong môi trường an ninh toàn cầu biến động.

4. Kết luận

Cách mạng Tháng Mười Nga đã để lại dấu ấn sâu sắc trong lịch sử nhân loại về vai trò của cơ quan an ninh trong việc bảo vệ chế độ và quyền lực nhân dân. Nhân dịp kỷ niệm 108 năm Cách mạng tháng Mười Nga vĩ đại, từ hoạt động của Cheka, cơ quan an ninh kiểu mới đầu tiên trên thế giới, có thể thấy rằng sức mạnh bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa bắt nguồn từ sự trung thành tuyệt đối, kỷ luật sắt, tinh thần tận tụy phục vụ nhân dân và sự gắn bó mật thiết với quần chúng.

Đối với lực lượng Công an nhân dân Việt Nam, việc kế thừa và phát huy những giá trị ấy trong điều kiện mới, gắn với phong trào thi đua “Ba nhất: Trung thành nhất – Kỷ luật nhất – Gần dân nhất” chính là biểu hiện sinh động của bản lĩnh chính trị, đạo đức cách mạng và tinh thần phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân trong kỷ nguyên hội nhập và chuyển đổi số hiện nay.

Trung tá Nguyễn Đình Khải - Phó Trưởng Phòng Tham mưu